Biografie - Diepe wereldsheid

Een naam, een mythe. Nooit eerder kan men spreken van een echte mythologische dimensie voor Marcel Proust, een schrijver die vaak apropos wordt geciteerd (maar nog vaker ongepast), over het verstrijken van de tijd en de kracht van het geheugen, maar die weinigen echt hebben gelezen.

Dit is ook te danken aan de aanzienlijke en zeker intimiderende omvang van zijn productie, afgebakend door die grote formele boog die de 'Recherche' (Op zoek naar de verloren tijd, een imposant werk in 7 delen) is; maar ook te waarderen door de afzonderlijke episodes.

Als zoon van de Parijse hogere middenklasse (zijn moeder was de dochter van een rijke effectenmakelaar, terwijl zijn vader een gerenommeerde arts was), werd hij op 10 juli 1871 geboren in Auteil, aan de rand van Parijs. De jeugd van de schrijver speelde zich voornamelijk af in de Franse hoofdstad, met zeer weinig concessies om de stad te ontvluchten, behalve tijdens de zomerperiode, die meestal werd doorgebracht in de zoete residentie van deEn niets van deze momenten van vrije tijd konden gezond zijn voor de kleine Marcel, vermoeid door een broze en kwetsbare gezondheid, van jongs af aan belast door ademhalingsproblemen, met als hoogtepunt zijn eerste ernstige astma-aanval (een aandoening die hem nooit zou verlaten) op negenjarige leeftijd. Daarbij kwam een ongewone innerlijke gevoeligheid, onmiddellijk opgepikt door de al even gevoeligemoeder (met wie Marcel een bijna morbide band had), waardoor hij verlegen en teruggetrokken was, in tegenstelling tot zijn broer Robert, die zeker zonniger en opener was.

Marcel werd ingeschreven op een van de beste middelbare scholen van de hoofdstad en kwam daar in nauw contact met een aantal van zijn leeftijdsgenoten, telgen uit rijke Parijse families, onder wie belangrijke politici uit die tijd. De impact was in sommige opzichten positief en hij sloot een oprechte en langdurige vriendschap met een aantal van zijn klasgenoten. Bovendien was het op de middelbare school dat Proust, naast zijn roepingliterair, ontdekte hij een, eveneens literaire, voorliefde voor het betreden van de Parijse salons, waaruit een aangeboren neiging tot het sociale leven blijkt en een buitengewoon vermogen om dat, misschien wat frivole, publiek te boeien waarmee hij van tijd tot tijd werd geconfronteerd (in metaforische zin). Bovendien waren de salons een onuitputtelijke smederij van culturele ontmoetingen, als men bedenkt dat zebezocht door niemand minder dan Madame Strauss, de eerste echtgenote van de componist George Bizet, of Charles Haas, een vreemde figuur van een estheet en verfijnde kunstkenner, op wiens persoonlijkheid Proust later het personage van Swann zou smeden.

De eerste vruchten van Prousts literaire activiteit kwamen in 1892, toen hij medewerker werd van het tijdschrift 'Le Banquest', opgericht door een groep vrienden, waaronder Jacques Bizet, Daniel Halévy, Robert Dreyfus en Leon Blum. Dit waren onder andere de jaren waarin de zaak Dreyfus uitbrak, de Joodse kapitein die werd gearresteerd op beschuldiging van spionage en medeplichtigheid met Duitsland, een echteen geval van moderne lynchpartijen in de pers. Proust heeft in de ogen van de geschiedenis de eer te behoren tot degenen die de onfortuinlijke kapitein met veel energie verdedigden.

In 1896 kwam het eerste boek van de schrijver, 'De genoegens en de dagen', eindelijk uit; het was een verzameling novellen, gepubliceerd in een verfijnde editie met een voorwoord van een heilig monster van het vaderland als Anatole France; tegelijkertijd wijdde hij zich echter ook aan het schrijven van een grote roman, het helaas onvoltooide 'Jean Santeuil', een waar canvas voor het volgende,Parallel hieraan vergat hij niet zijn favoriete praktijk van literaire kritiek, uitgevoerd met onuitwisbare scherpzinnigheid en smaak.

Zijn activiteit als literair criticus en vooral als aandachtig bewonderaar van kunst bracht hem in contact met de esthetische theorieën van de Engelsman John Ruskin, aan wie hij een groot deel van zijn tijd zou wijden, waarbij hij zich bezighield met de Franse vertaling van een van zijn werken, 'De Bijbel van Amiens'. 1900 was het jaar van zijn reizen naar Italië, vooral Venetië, waar hij een soort Ruskiniaanse pelgrimstocht maakte, een verificatieleven van de esthetische theorieën van de Engelse criticus en ontmoet hij voor het eerst van zijn leven de wereld van de Italiaanse schilderkunst. Deze reizen op zoek naar de grote momenten van de Europese kunst zijn een fundamenteel kenmerk van Prousts levensstijl en zullen worden vernieuwd, zolang het voor hem mogelijk is om zich te verplaatsen en de ontberingen van lange reizen het hoofd te bieden.

In 1905, twee jaar na zijn vader, stierf de moeder van de schrijver, een van de pijnlijkste momenten in zijn leven. Een paar jaar later verliet hij de familieflat en verhuisde hij naar de Boulevard Haussmann, waar hij de beroemde kamer liet installeren die volledig bekleed was met kurk en geïsoleerd van alle geluiden van buitenaf. Het was rond het begin van 1907 dat hij begon met het schrijven van zijn meestambitieus.

Als gevolg van deze enorme psychologische toewijding wordt het sociale leven van de schrijver, dat voorheen zo rijk was, geleidelijk gereduceerd tot een klein aantal vrienden, waartegen hij zich soms lijkt te moeten verdedigen, terwijl zijn levensritme volledig wordt verstoord: hij slaapt het grootste deel van de dag en werkt 's nachts; hij blijft alleen over met zijn dienstmeisje Celeste Albaret en haar man Odillon.1914 De secretaris-chauffeur Alfred Agostinelli kwam om bij een vliegtuigongeluk in III Antibes: het was opnieuw een tragisch moment voor Proust, die zeer gehecht was aan de jongeman, die op zijn beurt zijn gehechtheid aan zijn geleerde mentor toonde door te vliegen onder het pseudoniem Marcel Swann.

Het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, in augustus 1914, betrok en ontwrichtte Prousts wereld en vriendschappen; een aantal van zijn dierbaren, met name Bertrand de Fénelon, sneuvelden aan het front; zijn broer Robert was als hospik aan het front en riskeerde meer dan eens zijn leven. In Parijs werkte Proust verder aan zijn roman, schijnbaar onbetrokken en onverschillig voor de gebeurtenissen.tragedie die hem omringt, waarop hij in plaats daarvan een aantal prachtige pagina's zal achterlaten in 'Il tempo ritrovato'.

Vanaf dit moment lijkt het steeds meer afgezonderde en eenzame leven van Proust alleen nog onderbroken te worden door het ritme van zijn werk. De verschillende delen komen regelmatig uit, met aandacht ontvangen door de critici. De toekenning van de Goncourtprijs in 1918 aan het boek 'In de schaduw van de bloeiende maagden' heeft vooral bijgedragen aan de erkenning en bekendheid van de schrijver.

Proust, die steeds meer geïsoleerd raakt, legt de laatste hand aan de revisie van 'De gevangene' als hij in oktober 1922 bronchitis krijgt. Ondanks aandringen van zijn broer Robert weigert hij medische hulp en probeert hij de aanvallen van de ziekte, die bijzonder hevig zijn en verergerd worden door astma, te weerstaan en gaat hij verder met het schrijven van 'De voortvluchtige', dat hij weet te voltooien.Na deze laatste beroerte overleed hij op 18 november 1922.