Βιογραφία - Ο έλεγχος της όρασης

Ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ γεννήθηκε στις 26 Ιουλίου 1928 στη Νέα Υόρκη, στις φτωχογειτονιές του Μπρονξ, από γονείς αυστριακής καταγωγής. Η σχέση του με τον κινηματογράφο ξεκίνησε το 1941, όταν, σε ηλικία δεκατριών ετών, έλαβε ως δώρο από τον πατέρα του μια ογκώδη και δυσκίνητη φωτογραφική μηχανή.

Ο Στάνλεϊ, παρακινημένος από αυτό το χάρισμα, άρχισε να τραβάει φωτογραφίες, μαθαίνοντας μόνος του πώς να τις αναπτύσσει.

Ανάμεσα στα διάφορα πλάνα του, υπάρχει ένα που θεωρεί ιδιαίτερα επιτυχημένο και το οποίο γυρίζει ξανά και ξανά χωρίς να ξέρει πώς να το χρησιμοποιήσει: η εικόνα δείχνει έναν εφημεριδοπώλη πίσω από ένα δέμα εφημερίδων που ανακοινώνει το θάνατο του προέδρου Ρούσβελτ.

Στη συνέχεια αποφάσισε να πάει τη φωτογραφία στο περιοδικό "Look", το οποίο, παραδόξως, επέλεξε να τη δημοσιεύσει. Λίγο αργότερα, προσλήφθηκε μόνιμα από το "Look" ως φωτογράφος.

Οι πρώτες του κινηματογραφικές απόπειρες προέρχονται ακριβώς από τα ερεθίσματα που προέρχονται από τα ρεπορτάζ που κάνει για το περιοδικό. Ένα, συγκεκριμένα, είναι αυτό που πυροδοτεί το κατάλληλο ελατήριο για να τον οδηγήσει στο δρόμο που θα τον κάνει αθάνατο. Το 1948, μάλιστα, υποχρεώνεται να κάνει ένα ρεπορτάζ για τον πυγμάχο Walter Cartier, ένα ρεπορτάζ από το οποίο προκύπτει η ιδέα να ακολουθήσει τον πυγμάχο βήμα προς βήμα μέχρι ναΤο αποτέλεσμα θα πάρει τελική μορφή στην ταινία μικρού μήκους "Η ημέρα του αγώνα", μια ταινία μικρού μήκους περίπου δεκαπέντε λεπτών. Αργότερα, γύρισε επίσης ένα ντοκιμαντέρ "Ο ιπτάμενος πατέρας", το οποίο επικεντρώνεται στις δραστηριότητες του πατέρα Fred Stadtmuller, ο οποίος συνήθιζε να φτάνει στις αποστολές του στο Νέο Μεξικό με ένα μικρό αεροπλάνο.

Η απόφαση είναι πλέον ειλημμένη: θέλει να γίνει σκηνοθέτης. Η πρώτη του παραγωγή είναι η αποτυχημένη ταινία "Φόβος και επιθυμία", μια ταινία που του επιτρέπει ωστόσο να εξοικειωθεί σε βαθύτερο επίπεδο με τις τεχνικές σκηνοθεσίας και μοντάζ. Αργότερα, σε ηλικία μόλις είκοσι πέντε ετών, δοκιμάζει τις δυνάμεις του στο "Φιλί του δολοφόνου", ένα έργο στο οποίο αναλαμβάνει σχεδόν τα πάντα.Στην πραγματικότητα, είναι ο συγγραφέας όχι μόνο της σκηνοθεσίας, αλλά και της φωτογραφίας, του μοντάζ, της θεματολογίας, του σεναρίου και της παραγωγής. Από την αρχή, λοιπόν, εξέπληξε τον κινηματογραφικό κόσμο και τους ειδήμονες με την ικανότητά του να ελέγχει όλα τα στάδια της δημιουργικής διαδικασίας, σταθερό χαρακτηριστικό του μετέπειτα τρόπου εργασίας του. Η επόμενη "Ένοπλη ληστεία", από την άλλη πλευρά, αποδείχτηκε σχοινοβάτης για την εποχή.άσκηση με στυλ όπου όλα ταιριάζουν απόλυτα μεταξύ τους.

Από τότε ξεκίνησε μια καριέρα που αποτελείται από ταινίες που στις περισσότερες περιπτώσεις θα αποδειχθούν ορόσημα στην ιστορία του κινηματογράφου.

Αυτά κυμαίνονται από τα "Μονοπάτια της δόξας", ένα αριστούργημα που απέσπασε τις φιλοφρονήσεις του Τσώρτσιλ, μέχρι τη "Λολίτα", μια ταινία που προκάλεσε τέτοια λογοκριτική αντίδραση από την αμερικανική λογοκρισία που η τελευταία εμπόδισε την παραγωγή της, γεγονός που ώθησε τον Κιούμπρικ να μετακομίσει στην Αγγλία, απ' όπου δεν επέστρεψε ποτέ.

Από τότε, η ζωή του γινόταν όλο και πιο απομονωμένη και απομακρυσμένη από τον κόσμο. Οι δημόσιες εμφανίσεις του γίνονταν όλο και πιο σπάνιες και μόνο οι ταινίες του γίνονταν απτές εκφράσεις της σκέψης του. Ένας πραγματικός θρύλος γεννήθηκε για τις μανίες του. Τα χρονικά μιλούν για έναν γκρινιάρη, μανιακό άνθρωπο, κλεισμένο στον εαυτό του στη βίλα-φρούριο με τη γυναίκα του, τα παιδιά του και τονζώα. Ο μόνος σημαντικός σύνδεσμος με τον έξω κόσμο είναι ένας υπολογιστής, ένα από τα πάθη του σκηνοθέτη. Από χρόνο σε χρόνο, οι ταινίες του γίνονται επίσης όλο και πιο σπάνιες, έως ότου περάσουν σχεδόν δώδεκα χρόνια αναμονής για την τελευταία ταινία.

Σε κάθε περίπτωση, στο διάστημα που μεσολάβησε μεταξύ αυτών των δύο ταινιών, είχε γυρίσει τον "Σπάρτακο", ο οποίος του χάρισε τέσσερα Όσκαρ (καλύτερου ηθοποιού, σκηνικών, κοστουμιών και φωτογραφίας), αν και ο Κιούμπρικ είχε αναλάβει τη σκηνοθεσία από τον Άντονι Μαν, ο οποίος είχε απολυθεί επί τόπου από τον παραγωγό. Η παραγωγή του έγινε με δώδεκα εκατομμύρια δολάρια (το '78), ήταν ένα μεγάλοΟ "Σπάρτακος", ωστόσο, είναι η μόνη ταινία επί της οποίας ο σκηνοθέτης δεν είχε τον πλήρη έλεγχο- υπάρχει μάλιστα μια αποκατεστημένη έκδοση με ορισμένες σκηνές που δεν είχαν προβληθεί προηγουμένως.

Αργότερα γύρισε το "Dr. Strangelove" (βασισμένο σε ένα γκροτέσκο σενάριο που διακωμωδούσε το κλίμα του Ψυχρού Πολέμου) και, πάνω απ' όλα, το "2001: Μια Οδύσσεια του Διαστήματος" (βραβευμένο με Όσκαρ για τα ειδικά εφέ του, που κόστισε εξήμισι εκατομμύρια δολάρια), μια "καλτ" ταινία που κόστισε τέσσερα χρόνια επίπονης και σχολαστικής παραγωγής.

Εμμονικός και νευρωτικός στην απαίτησή του τόσο για τεχνική όσο και για τυπική τελειότητα από τους συνεργάτες του, αυτός ήταν ο μόνος τρόπος που ήξερε να δουλεύει ο Κούρικ. Σύμφωνα με ορισμένες αξιόπιστες πηγές, φαίνεται ότι για το αριστούργημα-ταινία υποβλήθηκε ακόμη και σε κάποιου είδους πειραματισμό με παραισθησιογόνα για να δημιουργήσει νέες αντιληπτικές λύσεις. Επιπλέον, η ταινία, λαμπρή και καινοτόμος ακόμη καιΔημιούργησε ακόμη και ένα είδος στην επιλογή των επίπλων. Τέλος, έδωσε κίνητρο σε συνεργάτες και δημιουργούς να εφεύρουν από το μηδέν υπερ-τεχνολογικές συσκευές για χρήση στις ταινίες.

Από το 1971 είναι το "Κουρδιστό Πορτοκάλι", το οποίο κόστισε ελάχιστα και γυρίστηκε με μικρό συνεργείο. Χαρακτηριστικό της ταινίας, από τεχνικής άποψης, είναι η μαζική χρήση της χειροκίνητης κάμερας, καθώς και η χρήση πολλών κινηματογραφικών τεχνικών και τρικ. Ωστόσο, φαίνεται ότι ο Κιούμπρικ, δυσαρεστημένος με το αποτέλεσμα, τύπωσε προσωπικά τα πρώτα δεκαπέντε αντίτυπα με μανιώδη φροντίδα.

Μετά από μερικά χρόνια σιωπής, κυκλοφόρησε ένα νέο αριστούργημα, το "Μπάρι Λίντον" (τέσσερα Όσκαρ: καλύτερης ταινίας, μουσικής, σκηνικών, κοστουμιών), του οποίου οι εσωτερικοί χώροι παραμένουν διάσημοι, γυρισμένοι χωρίς τεχνητό φωτισμό αλλά μόνο με φυσικό φωτισμό ή κεριά (η ταινία διαδραματίζεται στα μέσα του 18ου αιώνα...). Το συνολικό αποτέλεσμα, σε ορισμένα πλάνα, μοιάζει να τοποθετεί τοΓια να το πετύχει αυτό, ο Κιούμπρικ χρησιμοποίησε εξελιγμένες κάμερες και ειδικά φιλμ που προμηθεύτηκε η NASA, καθώς και ειδικά κατασκευασμένους φακούς. Το αριστούργημα αυτό ακολούθησε η "Λάμψη" (μια ταινία για το παραφυσικό, γυρισμένη με τρεις μόνο ηθοποιούς και βασισμένη σε βιβλίο του Στίβεν Κινγκ) και, επτά χρόνια αργότερα, το "Full Metal Jacket", έναοραματική εξερεύνηση του τι σήμαινε η σύγκρουση στο Βιετνάμ.

Τέλος, ο τελευταίος τίτλος του Κιούμπρικ είναι το περίφημο "Eyes Wide Shut", μια ταινία που προκάλεσε πολλά προβλήματα κατά τη διάρκεια της παραγωγής της. Η επιδίωξη του σκηνοθέτη για τελειότητα ήταν τόσο εξοργιστική που κάποιοι ηθοποιοί εγκατέλειψαν τα σχέδιά του. Ο Χάρβεϊ Κέιτελ (που αργότερα αντικαταστάθηκε από τον Σίντνεϊ Πόλακ) εγκατέλειψε τα γυρίσματα, λόγω έντονων διαφωνιών με τον σκηνοθέτη που προκλήθηκαν κυρίως από την εμμονή του Κιούμπρικ. Η Τζένιφερ ΤζέισονΗ Leigh κλήθηκε πίσω μετά το τέλος των γυρισμάτων για να ξαναγυρίσει κάποιες σκηνές, αλλά ήταν ήδη απασχολημένη με τα γυρίσματα του "eXistenZ" του David Cronenberg- ο Kubrick ξαναγύρισε τότε όλες τις σκηνές, αντικαθιστώντας την με τη Marie Richardson! Η Nicole Kidman (που πρωταγωνιστεί με τον σύζυγό της Tom Cruise), από την άλλη, δήλωσε: "Φυσικά σε όλο αυτό το διάστημα ο Tom και εγώ θα μπορούσαμε να είχαμε κάνει τρεις ταινίες και να κερδίσουμε πολλά χρήματα. Αλλά... δεν είμαι σίγουρη αν θα μπορούσαμε να τα κάνουμε όλα.Είναι ο Κιούμπρικ. Το να δουλεύεις γι' αυτόν είναι τιμή, προνόμιο". Λέγεται ότι ο Τομ Κρουζ, χρειάστηκε να επαναλάβει μια σκηνή 93 φορές. Ανάμεσα στα ανεκτέλεστα έργα είναι και το "A. I. Artificial Intelligence" του οποίου παραμένουν κάποιες προπαρασκευαστικές σκηνές που γύρισε ο Κιούμπρικ πριν από το θάνατό του και το οποίο γύρισε στη συνέχεια, ως ένα είδος φόρου τιμής, ο Στίβεν Σπίλμπεργκ. Το 1997 ο Κιούμπρικ έλαβε το Χρυσό Λιοντάρι στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας στοκαριέρας, καθώς και, από το Director's Guide of America (το υψηλότερο βραβείο της Αμερικής για έναν σκηνοθέτη), το βραβείο D. W. Griffith: βραβεία που προφανώς πήρε μέσω πληρεξουσίου.

Αυτή η εξαιρετική και ανεπανάληπτη κινηματογραφική ιδιοφυΐα πέθανε στις 7 Μαρτίου 1999 από καρδιακή προσβολή λίγο μετά το τέλος της μίξης του "Eyes Wide Shut".

Για τις ταινίες του ο Martin Scorsese είπε: Έχω δει και αναλύσει τις ταινίες του πολλές φορές όλα αυτά τα χρόνια. Ωστόσο, κάθε φορά που έβλεπα ξανά το "2001, μια Οδύσσεια του Διαστήματος", το "Μπάρι Λίντον" ή τη "Λολίτα", πάντα ανακάλυπτα σε αυτές ένα επίπεδο που δεν μου είχε φανεί ακόμα. Με κάθε ταινία, ο Κιούμπρικ επαναπροσδιόριζε τον εαυτό του και επαναπροσδιόριζε τον κινηματογράφο και την απεραντοσύνη των δυνατοτήτων του. ".

Ο Ρόμπερτ Άλτμαν, από την άλλη πλευρά, δήλωσε: "Ο Κιούμπρικ ήξερε πώς να ελέγχει τα πάντα σχετικά με το όραμά του, χωρίς ποτέ να συμβιβάζεται, κάτι που είναι πολύ σπάνιο. Δεν θα ξαναδούμε κάτι τέτοιο. Ήταν έντονα ατομικιστής, δεν έκανε καμία παραχώρηση. Οι ταινίες του είναι σπουδαία έργα που θα διαρκέσουν για πάντα".

Φιλμογραφία:

Ταινίες μικρού μήκους:

"Ημέρα του αγώνα, 1949,

'Flying Padre' (σ.τ.μ.: Ο ιπτάμενος πατέρας), 1951,

"Οι ναυτικοί, 1952,

Ταινίες μεγάλου μήκους:

"Φόβος και επιθυμία", (tl: Φόβος και επιθυμία), 1953,

"Το φιλί του δολοφόνου", 1955,

"Ένοπλη ληστεία", 1956,

"Paths of Glory", 1957,

"Σπάρτακος", 1960,

"Lolita", 1962,

"Dr Strangelove, ή πώς έμαθα να μην ανησυχώ και να αγαπώ τη βόμβα", 1963,

"2001: Οδύσσεια του Διαστήματος", 1968,

"Ένα Κουρδιστό Πορτοκάλι", 1971,

"Barry Lindon", 1975,

"The Shining", 1980,

"Full Metal Jacket", 1987,

"Eyes Wide Shut", 1999.

Βασική βιβλιογραφία:

Stanley Kubrick από τον Enrico Ghezzi (Il Castoro)

Stanley Kubrick: η βιογραφία. John Baxter (Lindau)

Ο Κιούμπρικ και ο κινηματογράφος ως τέχνη του ορατού του Sandro Bernardi (Pratiche Editore)