Biografie - Talent en de poëtica van de haast

Domenico Gaetano Maria Donizetti werd geboren in Bergamo op 29 november 1797 in een familie van eenvoudige omstandigheden, als vijfde van de zes kinderen van Andrea Donizetti en Domenica Nava.

In 1806 werd Gaetano toegelaten tot de 'Liefdadige Muzieklessen', geleid en opgericht door Simone Mayr, met als doel kinderen voor te bereiden op het koor en ze een solide muzikale basis te geven. De jongen bleek meteen een uitbundige en bijzonder slimme leerling te zijn: Mayr voelde het potentieel van de jongen aan en besloot persoonlijk toezicht te houden op zijn muzikale lessen inklavecimbel en compositie.

In 1811 schreef Donizetti 'Il Piccolo compositore di Musica' (De kleine componist van muziek) voor een schooltoneelstuk, geholpen en gecorrigeerd door zijn geliefde leraar, die hem zijn hele leven zou steunen en voor wie hij altijd diep respect zou hebben.

In 1815 verhuisde Donizetti op aanraden van Mayr naar Bologna om zijn studie af te maken bij pater Stanislao Mattei, die al eerder Rossini's leraar was geweest. Mayr droeg bij aan de noodzakelijke kosten voor het onderhoud van de jongen. Bij de franciscaner minderbroeder, een bekend componist en leraar, volgde Donizetti twee jaar lang cursussen contrapunt en kreeg zeker een onberispelijke opleiding,ook al kan ze zich niet volledig aan hem hechten vanwege het norse en zwijgzame karakter van de leraar.

In de laatste maanden van 1817 keerde Gaetano terug naar Bergamo en dankzij de interesse van Mayr kon hij vrijwel onmiddellijk een contract tekenen om vier opera's te schrijven voor de impresario Zancla. Hij debuteerde in 1818 in Venetië met "Enrico di Borgogna", in 1819 gevolgd door "Il falegname di Livonia", die beide met matig succes werden uitgevoerd en waarbij de onvermijdelijke invloed - voorin die tijd - door Gioacchino Rossini.

Zijn activiteiten konden rustig worden voortgezet dankzij het feit dat, zoals de componist zelf vertelt, hij erin slaagde de militaire dienst te ontlopen: Marianna Pezzoli Grattaroli, een dame uit de gegoede burgerij van Bergamo die enthousiast was over de uitzonderlijke talenten van de jonge Donizetti, slaagde erin zijn vrijstelling te kopen.

In 1822 presenteerde hij 'Chiara e Serafina' in La Scala, een totaal fiasco dat de deuren van het grote Milanese theater voor hem voor acht jaar sloot.

Het echte operadebuut kwam toen Mayr de opdracht voor een nieuwe opera weigerde en de organisatoren wist te overtuigen om de opdracht door te geven aan Donizetti. Zo zag in 1822 'Zoraida di Granata' het licht in het Teatro Argentina in Rome en werd enthousiast ontvangen door het publiek.

De beroemde theaterimpresario Domenico Barbaja, die in zijn carrière ook het fortuin maakte van Rossini, Bellini, Pacini en vele anderen, vroeg Donizetti een semi-serieuze opera te schrijven voor het San Carlo in Napels: 'La Zingara' werd in hetzelfde jaar gepresenteerd en was een groot succes.

In tegenstelling tot Rossini, Bellini en later Verdi, die wisten hoe ze hun werk moesten beheren, produceerde Gaetano Donizetti gehaast, zonder zorgvuldige keuzes te maken, waarbij hij vooral het hectische en stressvolle ritme volgde en accepteerde dat werd opgelegd door de omstandigheden van het theaterleven in die tijd.

Aan het einde van zijn bepaald niet lange leven liet de onvermoeibare componist ongeveer zeventig opera's na, waaronder series, semi-series, komedies en kluchten, grote opéras e opéra-comiques Daarbij komen nog 28 cantates met orkest- of pianobegeleiding, diverse composities van religieuze aard (waaronder twee Requiemmissen ter nagedachtenis aan Bellini en Zingarelli, en de oratoria 'The Universal Deluge' en 'The Seven Churches'), symfonische stukken, meer dan 250 liedteksten voor één of meer stemmen en piano, en instrumentale kamermuziekwerken, waaronder 19 strijkkwartetten dieZe wijzen op de invloed van de belangrijkste Weense klassiekers, Mozart, Gluck, Haydn, die hij leerde kennen en verdiepen met zijn twee meesters.

Gevoelig voor elke eis van publiek en impresario's, wordt hij, vooral door Franse critici (in de eerste plaats Hector Berlioz, die hem fel aanvalt in het Journal des débats), ervan beschuldigd "... onverzorgd en repetitief ".

Donizetti's ongelooflijke vruchtbaarheid werd gedicteerd door zijn zucht naar winst in een tijd waarin de componist geen royalty's ontving zoals tegenwoordig, maar bijna alleen de vergoeding die werd vastgesteld toen de opdracht voor het werk werd gegeven.

Donizetti's vaardigheid ligt in het feit dat hij bijna nooit afdaalt naar onredelijke artistieke niveaus, dankzij het vakmanschap en de professionaliteit die hij verwierf tijdens zijn studie bij Mayr: dit is wat bekend staat als de 'poëtica van de haast', wat betekent dat de creatieve verbeelding, in plaats van te worden verstoord en gedeprimeerd door de deadlines die moeten worden gehaald, wordt gekieteld, gestimuleerd en vastgehouden.altijd onder spanning.

In 1830 behaalde hij, met medewerking van librettist Felice Romani, zijn eerste echt grote triomf met 'Anna Bolena', gepresenteerd in het Teatro Carcano in Milaan en, binnen een paar maanden, ook in Parijs en Londen.

Hoewel zijn succes en het tastbare vooruitzicht van een internationale carrière hem in staat zouden stellen om zijn verplichtingen af te bouwen, bleef Donizetti in een ongelooflijk tempo schrijven: vijf opera's in iets minder dan een jaar, voordat hij een andere mijlpaal in zijn productie bereikte, het komische meesterwerk 'L'elisir d'amore', geschreven in minder dan een maand, opnieuw op een libretto van Romani, uitgevoerd in1832 met groot succes in het Teatro della Canobbiana in Milaan.

In 1833 presenteerde hij 'Il furioso all'isola di San Domingo' in Rome en 'Lucrezia Borgia' in La Scala, dat door critici en publiek werd geprezen als een meesterwerk.

Het jaar daarop tekende hij een contract met het San Carlo in Napels dat voorzag in één opera seria per jaar. De eerste die werd opgevoerd was 'Maria Stuarda', maar het libretto, gebaseerd op het bekende drama van Schiller, kwam niet door de keuring van de censor vanwege het bloederige einde: de Napolitaanse censoren stonden erom bekend dat ze alleen het 'happy end' eisten. In tien dagen tijd paste Donizetti de muziek aan voor een nieuwMaar het ongeluk van deze opera houdt niet op: 'Maria Stuarda', uitgevoerd in de oorspronkelijke vorm in La Scala in 1835, eindigde in een daverend fiasco veroorzaakt door Malibran's slechte gezondheid en haar diva grillen.

Na Rossini's vrijwillige terugtrekking van het toneel in 1829 en Bellini's voortijdige en onverwachte dood in 1835, bleef Donizetti de enige grote vertegenwoordiger van het Italiaanse melodrama. Het was Rossini zelf die de deuren van de theaters van de Franse hoofdstad voor hem opende (en de verleidelijke beloningen, die veel hoger waren dan in Italië) en Donizetti uitnodigde om 'MarinFaliero' wordt uitgevoerd in Parijs.

In hetzelfde jaar kwam in Napels het buitengewone succes van 'Lucia di Lammermoor', op een tekst van Salvatore Cammarano, de belangrijkste librettist van de Romantiek, de opvolger van Romani, die al had samengewerkt met Mercadante, Pacini en later vier libretto's voor Verdi zou schrijven, waaronder die voor 'Luisa Miller' en 'Il trovatore'.

Tussen 1836 en 1837 verloor hij zijn ouders, een dochter en zijn geliefde vrouw Vírginia Vasselli, met wie hij in 1828 trouwde. Zelfs herhaalde familierampen vertraagden zijn nu hectische productie niet.

In oktober, verbitterd omdat hij niet was benoemd tot directeur van het Conservatorium als opvolger van Nicola Antonio Zingarelli (de meer 'authentiek Napolitaanse' Mercadante kreeg de voorkeur boven hem), besloot hij Napels te verlaten en naar Parijs te verhuizen. In 1841 keerde hij terug naar Italië, naar Milaan.

Zo kreeg hij de kans om in 1842 een repetitie van Verdi's 'Nabucco' bij te wonen en hij was er zo van onder de indruk dat hij zich vanaf dat moment inspande om de jonge componist bekend te maken in Wenen, waar hij muzikaal directeur was van het Italiaanse seizoen.

In hetzelfde jaar dirigeerde hij een gedenkwaardige uitvoering (de eerste in Italië) van Rossini's Stabat Mater in Bologna op uitnodiging van de componist zelf, die wilde dat Donizetti de belangrijke post van kapelmeester aan San Petronio zou accepteren. De componist accepteerde dit niet omdat hij verlangde naar de veel prestigieuzere en lucratievere post van kapelmeester aan het Habsburgse hof.

Tijdens de repetities van 'Don Sebastian' (Parijs 1843) viel het iedereen op hoe absurd en extravagant de componist zich gedroeg. Hij leed vaak aan geheugenverlies en werd steeds opvliegender, ondanks het feit dat hij bekend stond als een minzaam, geestig persoon met een grote en verfijnde gevoeligheid.

Donizetti leed in feite al jaren aan syfilis: eind 1845 werd hij getroffen door ernstige hersenverlamming, veroorzaakt door het laatste stadium van de ziekte, en door de symptomen van een geestesziekte die zich al eerder had gemanifesteerd.

Op 28 januari 1846 organiseerde zijn neef Andrea, gestuurd door zijn vader Giuseppe die in Constantinopel woonde en was gewaarschuwd door vrienden van de componist, een medisch consult en een paar dagen later werd Donizetti opgenomen in een verpleeghuis in Ivry, vlakbij Parijs, waar hij zeventien maanden bleef. Zijn laatst bekende brieven dateren uit de eerste dagen van zijn ziekenhuisopname en vertegenwoordigen dewanhopige behoefte van een hopeloos verwarde geest die om hulp vraagt.

Het was alleen dankzij dreigementen om een internationale diplomatieke zaak aan te wakkeren, gezien het feit dat Donizetti een Oostenrijks-Hongaarse burger was en kapelmeester van keizer Ferdinand I van Habsburg, dat zijn neef toestemming kreeg om hem naar Bergamo te brengen op 6 oktober 1847, tegen die tijd was de componist verlamd en op zijn best in staat om een paar monosyllables uit te spreken, vaak zonder betekenis.

Hij werd ondergebracht bij vrienden die hem liefdevol verzorgden tot zijn laatste dag. Gaetano Donizetti stierf op 8 april 1848.