Βιογραφία - Ένα διακοπτόμενο ταξίδι

Σημαντικός φιλόσοφος του 20ού αιώνα, έχει πρόσφατα βρεθεί στο επίκεντρο μεγάλου ενδιαφέροντος λόγω της αναβίωσης της σκέψης του από πολυάριθμους μελετητές (σε μια προσπάθεια να αναδειχθεί η πρωτοτυπία του σε σχέση με τον φίλο του Σαρτρ, ο οποίος ίσως τον επισκίασε κάπως), Maurice Jean Jacques Merleau-Ponty γεννήθηκε στις 14 Μαρτίου 1908 στη Rochefort-sur-Mer, μια μικρή πόλη-λιμάνι στον Ατλαντικό στη νοτιοδυτική Γαλλία. Η απώλεια του πατέρα του στον πόλεμο, το 1914, δεν τον εμπόδισε να απολαύσει μια ευτυχισμένη, "ασύγκριτη" παιδική ηλικία με την οικογένειά του, από την οποία, όπως εκμυστηρεύτηκε ο ίδιος στον Jean-Paul Sartre ποτέ δεν θεραπεύτηκε".

Maurice Merleau-Ponty

Αφού τελείωσε το γυμνάσιο, ένας πρώιμος και αποφασιστικός ενθουσιασμός για τη φιλοσοφία τον οδήγησε να μετακομίσει στο Παρίσι για να φοιτήσει στην Ecole Normale Supérieure από το 1926 έως το 1930. Η καθοριστική θεωρητική επιρροή σε αυτά τα χρόνια της διαμόρφωσης προήλθε αναμφίβολα από την επιμελή ανάγνωση του Bergson- ο νεοκαντιανός Léon Brunschvicg, ο πιο σεβαστός από τους καθηγητές της κανονικότητας της εποχής, έγινεο προνομιακός φιλοσοφικός στόχος στις συζητήσεις μεταξύ Merleau-Ponty και Sartre, ως εκπρόσωπος μιας διανοουμενίστικης κριτικής της καντιανής μήτρας - "flyover thinking" - που πρέπει να ξεπεραστεί προς την κατεύθυνση μιας ριζοσπαστικής "επιστροφής στο συγκεκριμένο".

Τον Φεβρουάριο του 1929, ο Μερλώ-Ποντύ βρισκόταν στο ακροατήριο του Edmund Husserl στη Σορβόννη με θέμα "Εισαγωγή στην Υπερβατική Φαινομενολογία", το οποίο το 1931 θα δημοσιευτεί στα γαλλικά - πολύ διευρυμένο - ως "Méditations Cartésiennes".

Η αντιπαράθεση με τη χουσερλιανή φαινομενολογία -με τους τρόπους της προσκόλλησης, της ριζοσπαστικοποίησης και της κριτικής- θα παίξει καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της φιλοσοφικής σκέψης του Γάλλου στοχαστή, και μάλιστα σε ολοένα αυξανόμενο βαθμό, αλλά μόνο από το 1934 και μετά.

Στην πρώτη διδακτορική του έρευνα, από το 1933, δεν υπάρχει καμία αναφορά στη φαινομενολογία. Δούλεψε πάνω σε αυτό το έργο ενώ βρισκόταν στο Μποβέ, μια πόλη της τέχνης (που αργότερα καταστράφηκε κατά το ήμισυ από τους βομβαρδισμούς του Β' Παγκοσμίου Πολέμου) στη βόρεια Γαλλία, στο λύκειο της οποίας κλήθηκε να διδάξει το 1931, μετά την Agregation και ένα χρόνο στρατιωτικής θητείας.

Προκειμένου να αναπτύξει την έρευνά του "για τη φύση της αντίληψης", στις αρχές της δεκαετίας του 1930 αφιερώθηκε σε μια επιμελή μελέτη των πιο πρόσφατων μεθοδολογικών και πειραματικών αποτελεσμάτων της ψυχολογίας, γύρω από τα θέματα της αντίληψης και του ίδιου του σώματος: η προσοχή του στράφηκε κυρίως στη Gestalttheorie, αλλά και στον συμπεριφορισμό, στην ψυχανάλυση και σε ορισμένες μελέτες της νευρολογίας και τηςψυχοπαθολογία.

Το φιλοσοφικό καθήκον που προτείνεται, στην πρώτη του διατύπωση, είναι να φτάσουμε σε μια κατανόηση αυτών των επιστημονικών αποτελεσμάτων, στη σύνδεσή τους και στο βαθύ τους νόημα, έτσι ώστε οι διανοητικές παραδοχές του "κλασικού" φιλοσοφικού υπερβατισμού να είναι μια για πάντα και στη ρίζα τους.

Μετά από μια σύντομη μετακόμιση στη Σαρτρ το 1935, μπόρεσε τελικά να επιστρέψει στο Παρίσι, όπου παρέμεινε Agrégée-répétiteur στο Normale μέχρι το ξέσπασμα του πολέμου.

Αφού συμμετείχε στη σύντομη πολεμική περιπέτεια της Γαλλίας, κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής επανέλαβε τη διδασκαλία σε ορισμένα γυμνάσια του Παρισιού και συμμετείχε στις πρωτοβουλίες μιας ομάδας διανοουμένων της Αντίστασης, του "Σοσιαλισμού και της Ελευθερίας", εμβαθύνοντας τους δεσμούς του με τον Σαρτρ.

Με τη λήξη του πολέμου και την ελεύθερη επανέναρξη της ζωής, το 1945 βρίσκει τον Γάλλο φιλόσοφο ξανά σε πλήρη εξέλιξη: κατ' αρχάς, μπορεί επιτέλους να εκδοθεί η εντυπωσιακή "Φαινομενολογία της αντίληψης", το σημαντικότερο έργο του, που αποκαλύπτει τους προβληματισμούς του για το σώμα, την αντίληψη, τη χωρικότητα, τη γλώσσα, τη διακειμενικότητα κ.ο.κ. Ενδιαφέρον αλλά μερικές φορέςεπικρίθηκε από τους ειδικούς για την τεράστια προσπάθεια να συμβιβάσει, προφανώς όχι πάντα επιτυχημένα, τα διάφορα φιλοσοφικά ρεύματα.

Επίσης, το 1945, μεταξύ άλλων εκδοτικών πρωτοβουλιών, ανέλαβε την έκδοση του περιοδικού "Les Temps Modernes" μαζί με τον αχώριστο Σαρτρ. Αυτό εγκαινίασε μια περίοδο έντονης πολιτικής δέσμευσης, αν και περισσότερο θεωρητικής παρά συγκεκριμένης (ο Σαρτρ ήταν υπεύθυνος για τη συγκεκριμενοποίηση), που χαρακτηρίστηκε από μια προσέγγιση προς την Μαρξισμός , από τις οποίες οι καλύτερες μαρτυρίες θα είναι το "Humanism and Terror" (1947) και η συλλογή δοκιμίων "Sense and Non-Sense" (1948). Το 1945 άρχισε επίσης η πανεπιστημιακή διδασκαλία, αρχικά στη Λυών και στη συνέχεια, από το 1949 έως το 1952, στη Σορβόννη, χρόνια που σημαδεύτηκαν από ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ψυχολογία και την παιδαγωγική.

Από το 1953 ήταν καθηγητής Φιλοσοφίας στο Collège de France. Ήταν η αρχή μιας περιόδου που ήταν νέα από πολλές απόψεις. Έφυγε από το "Les Temps Modernes", οι σχέσεις του με τον Σαρτρ χάλασαν (το ενδιαφέρον του για τον μαρξισμό μετατράπηκε σε ριζοσπαστική κριτική, βλέπε "Οι περιπέτειες της διαλεκτικής" το 1955) και αναδύθηκε το νέο του ενδιαφέρον για τη γλωσσολογία του Saussure- ένα ενδιαφέρον που τον οδήγησε να σχεδιάσει ένα έργοπαρέμεινε ημιτελής: "Η πεζογραφία του κόσμου".

Αλλά το φιλοσοφικό έργο του Merlau-Ponty από τους πιο ανήσυχους και απρόβλεπτους του 20ού αιώνα, δεν σταματά εκεί, ανοίγεται σε προοπτικές που, μέσα από την επεξεργασία όλο και πιο πρωτότυπων εννοιών και λεξιλογίου, την περαιτέρω ριζοσπαστικοποίηση της κριτικής του Χούσερλ, έναν ιστορικο-φιλοσοφικό στοχασμό γύρω από την Hegel και να Schelling και μια σημαντική προσέγγιση της "δεύτερης Χάιντεγκερ Αυτό θα τον οδηγήσει στο έργο του κεφαλαίου πάνω στο οποίο άρχισε να εργάζεται το 1958, "Το ορατό και το αόρατο", ένα έργο μεγάλης φιλοσοφικής βαρύτητας που αργότερα επεκτάθηκε σε περαιτέρω δοκίμια και στα συνήθη πανεπιστημιακά μαθήματα.

Μια πορεία που ίσως θα τον οδηγούσε σε άλλες φιλοσοφικές απολήξεις, αλλά η οποία διακόπηκε από τον αιφνίδιο θάνατό του στις 4 Μαΐου 1961 στο Παρίσι, όταν ήταν μόλις 53 ετών.