Biografie - Principes voor principes

Niccolò Machiavelli, Italiaans schrijver, historicus, staatsman en filosoof, is ongetwijfeld een van de belangrijkste figuren uit de literatuurgeschiedenis. Zijn denken heeft een onuitwisbaar stempel gedrukt op het gebied van de studie van politieke en juridische organisatie, met name dankzij een voor die tijd zeer originele uitwerking van het politieke denken, een uitwerking die hem bracht totrijp een duidelijke scheiding, in termen van praktijk, tussen politiek en moraal.

Geboren in Florence in 1469 in een oude maar vervallen familie, was hij vanaf zijn adolescentie vertrouwd met de Latijnse klassieken. Hij begon zijn carrière in de regering van de Florentijnse republiek bij de val van Girolamo Savonarola. Verkozen tot gonfalonier Pier Soderini, werd hij eerst secretaris van de tweede kanselarij en later secretaris van de Raad van Tien. Hij voerde delicate missies uitDiplomatieke taken aan het hof van Frankrijk (1504, 1510-11), de Heilige Stoel (1506) en het keizerlijk hof van Duitsland (1507-1508), die hem goed van pas kwamen bij het ontwikkelen van zijn denksysteem; bovendien onderhield hij officiële contacten tussen de centrale regeringsorganen en ambassadeurs en legerofficieren die aan buitenlandse hoven of op Florentijns grondgebied werkzaam waren.

Zoals opgemerkt door de grote negentiende-eeuwse literatuurhistoricus Francesco De Sanctis, theoretiseert Machiavelli met zijn politieke wetenschap de emancipatie van de mens van de invloeden van bovennatuurlijke en fantastische elementen die door de machtigen worden gecreëerd, niet alleen omdat het concept van een superieure voorzienigheid (of Fortuin) die de menselijke zaken regelt wordt geflankeerd door het concept van de mens als schepper van de geschiedenis (dankzij dede kracht van zijn geest en zijn intelligentie), maar vooral omdat het concept van gehoorzaamheid aan de 'auctoritates', die alles voorbestemmen en ordenen (en natuurlijk wetten maken), wordt vervangen door een benadering die rekening houdt met de waarneming van de werkelijkheid in haar 'geaffecteerde waarheid', zoals de schrijver het definieert. Daarom stelt hij voor om het terrein van de praktijk te betredendat in plaats van de zogenaamde 'moraal', een verzameling abstracte regels die vaak door individuen worden genegeerd, de regels van de dagelijkse politieke praktijk moeten worden vervangen, die niets met moraal te maken hebben, laat staan met religieuze moraal. En we moeten in gedachten houden dat toen Machiavelli schreef, moraal bijna uitsluitend werd geïdentificeerd met zedelijkheidreligieus, omdat het idee van een seculiere moraal nog lang niet uit de verf is gekomen.

Aan de andere kant zet Machiavelli op het gebied van institutionele reflectie verdere stappen voorwaarts ten opzichte van de logica van zijn tijd, dankzij het feit dat hij het concept van het leengoed vervangt door het moderne en bredere concept van de staat, die, zoals hij meerdere malen in zijn geschriften benadrukt, strikt gescheiden moet zijn van de religieuze macht. Een staat die die naam waardig is en bereid is te handelenIn overeenstemming met de nieuwe logica van de Florentijn kon hij zijn handelingen niet onderwerpen aan regels die werden opgelegd door een autoriteit die als het ware 'van bovenaf' op hem neerdaalde. Machiavelli durft zelfs te beweren, zij het op een nog onvolwassen en embryonale manier, dat het juist de Kerk is die ondergeschikt moet zijn aan de Staat

Het is belangrijk om te benadrukken dat Machiavelli's beschouwingen altijd hun 'humus' en hun bestaansrecht ontlenen aan een realistische analyse van de feiten, zoals die zich presenteren aan een onbevangen en onbevooroordeelde blik. Met andere woorden, om het cruder te zeggen, aan de alledaagse ervaring. Deze feitelijke werkelijkheid en deze alledaagsheid beïnvloeden de prins evenzeer als degeleerde, dus zowel vanuit privé-oogpunt, 'als mens', als vanuit een meer algemeen politiek oogpunt, 'als heerser'. Dit betekent dat er een dubbele beweging is in de werkelijkheid, die van het alledaagse, het alledaagse, en die van het politieke feit, dat zeker complexer en moeilijker te begrijpen is.

Hoe dan ook, het waren zijn diplomatieke missies in Italië die hem de kans gaven om enkele van de prinsen te leren kennen en uit eerste hand hun verschillen in regering en politieke leiding te observeren; in het bijzonder leerde hij Cesare Borgia kennen en voor hem werken en bij deze gelegenheid toonde hij interesse in de politieke scherpzinnigheid en ijzeren vuist van de tiran (die hadonlangs een persoonlijk domein gevestigd in Urbino).

Juist op basis hiervan zou hij later in de meeste van zijn geschriften zeer realistische politieke analyses schetsen van de situatie in zijn tijd, door deze te vergelijken met voorbeelden uit de geschiedenis (vooral de Romeinse geschiedenis).

In zijn beroemdste werk, 'De Prins' (geschreven in de jaren 1513-14, maar pas in druk verschenen in 1532), analyseert hij bijvoorbeeld de verschillende soorten vorstendommen en legers en probeert hij de kwaliteiten te schetsen die een vorst nodig heeft om een staat te veroveren en te handhaven en om de respectvolle steun van zijn onderdanen te verwerven. Dankzij zijn waardevolle ervaring schetst hij de figuur van deideale heerser, die in staat is een sterke staat te handhaven en succesvol om te gaan met zowel aanvallen van buitenaf als de opstanden van zijn onderdanen, zonder al te zeer beperkt te worden door morele overwegingen, maar alleen door realistische politieke beoordelingen. Als bijvoorbeeld de 'feitelijke realiteit van de zaak' zich voordoet als gewelddadig en gedomineerd door strijd, zal de vorst zich met geweld moeten opdringen.

De overtuiging is bovendien dat het beter is om gevreesd te worden dan om geliefd te zijn. Natuurlijk zou het in werkelijkheid wenselijk zijn om beide te bereiken, maar als je moet kiezen (omdat het moeilijk is om de twee kwaliteiten te combineren), is voor een prins de eerste veel veiliger. Volgens Machiavelli moet een prins daarom alleen geïnteresseerd zijn in macht en zich alleen gebonden voelen aan die regels (opgestelddoor de geschiedenis) die politieke acties naar succes leiden en de onvoorspelbare en onberekenbare obstakels van het lot overwinnen.

De schrijver kreeg echter ook de kans om zich als politicus in te zetten, helaas niet met veel geluk. Al in 1500, toen hij aan het hof van Cesare Borgia was, realiseerde hij zich tijdens een militair kampement dat buitenlandse huurlingen zwakker waren dan Italianen. Hij organiseerde toen een volksmilitie waarmee hij de patriottische verdediging van het algemeen welzijn van de Republiek vanFlorence (hij was verantwoordelijk voor de organisatie van de militaire verdediging van Florence van 1503 tot 1506). Deze militie faalde echter bij haar eerste actie in 1512 tegen de Spaanse infanterie in Prato, en daarmee was het lot van de Republiek en Machiavelli's carrière beslist. Na het einde van de Republiek van Florence, herwonnen de Medici de macht over Florence met de hulp van de Spanjaarden en de Heilige Stoel enMachiavelli wordt ontslagen.

In 1513 werd hij, na een mislukt complot, ten onrechte gearresteerd en gemarteld. Kort na de verkiezing van paus Leo X (van de Medici-familie) kreeg hij eindelijk zijn vrijheid. Hij trok zich terug in Sant'Andrea, op zijn landgoed. In dat soort ballingschap schreef hij zijn belangrijkste werken. Daarna was hij, ondanks zijn pogingen om de gunst van zijn nieuwe heersers te winnen, niet in staat omHij stierf op 21 juni 1527.

Andere werken van de grote denker zijn de novelle 'Belfagor' en de beroemde komedie 'La Mandragola', twee meesterwerken die doen betreuren dat Machiavelli zich nooit aan het theater heeft gewijd.

Maar zelfs vandaag de dag bedoelen mensen, als ze het over 'machiavellisme' hebben, niet helemaal terecht, een politieke tactiek die, zonder respect voor de moraal, probeert de eigen macht en rijkdom te vergroten, vandaar het beroemde motto (dat Machiavelli blijkbaar nooit heeft uitgesproken), 'het doel heiligt de middelen'.